* Onze zoektocht naar de vraag ‘waar zijn die vrouwen in leiderschap überhaupt’, leidde in 2012 tot het schrijven van ons boek ‘Speak up dear!’, over vrouwen, profileren en spreken. Onderstaande is een bewerking van Hoofdstuk 1. uit dit boek: hoe zit het eigenlijk met vrouwelijk leiderschap. En wat heeft presenteren hiermee te maken?
Tegen het einde van 2009 waren we op zoek naar geprofileerde vrouwelijke leiders voor het boek ‘Meestersprekers’ dat we op dat moment aan het schrijven waren. De ene na de andere prominente mannelijke spreker had ons allervriendelijkst ontvangen. Wiegel, Rinnooy Kan, Spong, het kon niet op.
Maar nadat we met pijn en moeite een paar prominente leiderschaps vrouwen uit de beduimelde Opzij Top 100 Meest invloedrijke vrouwen hadden gedestilleerd (‘Die nummer 3, is datiets?’ ‘Wie?’ ‘Nou, die nummer 3, dat is een hele belangrijke mevrouw hoor!’ ‘Echt? Nóóit van gehoord!’), begon onze kansloze exercitie langs het handjevol bekende vrouwelijke sprekers.
Het merendeel wilde niet. Of had geen tijd. Of had geen zin. Of vond zichzelf zéker geen meesterspreker. Het was toen pas dat we merkten dat we te maken hadden met een heus fenomeen. Het fenomeen waar velen voor ons zich al over hadden verbaasd: geprofileerd vrouwelijk leiderschap is haast onvindbaar. Waar zijn de vrouwelijke leiders die met gemak de schijnwerpers opzoeken en bereid zijn hun zegje te doen?
We legden het voor aan de mannelijke sprekers uit ons boek ‘Meestersprekers’ en bespraken het met onze eigen klanten. Het resultaat? De mannelijke sprekers beklaagden zich over vrouwen die als puntje bij paaltje kwam niet durfden. En de vrouwen die bij ons langskwamen voor leiderschapstraining reageerden alsof we een open zenuw raakten. Deze competente en hoogopgeleide vrouwen liepen tijdens de coaching sessies leeg over de obstakels die ze tegenkwamen.
Obstakels voor vrouwelijk leiderschap
Ze vertelden over de worsteling die ze hadden om serieus te worden genomen in hun leiderschap. Ze beklaagden zich erover dat ze kritiek kregen op hun meisjesachtige uitstraling bij het presenteren. Of ze beklaagden zich erover dat ze juist kritiek kregen omdat ze te hard overkwamen. Kortom, onze ogenschijnlijk simpele vraag leverde ons nog meer vragen op. De vraag waar die vrouwen op het podium nu eigenlijk zijn, bleek te raken aan een veel bredere vraag: waar zijn die vrouwen in leiderschap überhaupt?
Waar zijn de vrouwen in leiderschap?
Deze vraag werd op allerlei manieren beantwoord. Wij destilleerden er de volgende 5 gedachtes uit.
1. Vrouwen zijn er niet
Redacties van talkshows klagen erover, werkgevers die (zelfopgelegde) quota proberen te halen klagen erover, recruitmentbureaus klagen erover, iedereen klaagt erover: er zijn domweg geen vrouwen te vinden. Er zijn veel minder vrouwelijke leiders aanwezig op de werkvloer dan mannelijke leiders. Als het je maar niet lukt om voor je congres een leuke vrouwelijke spreker te vinden, dan kan dat dus kloppen. Er zijn minder vrouwen aanwezig op de arbeidsmarkt, minder vrouwelijke leidinggevenden en minder vrouwen die carrière maken.
2. Vrouwen durven niet
Wetenschap en cijfers laten het zien: vrouwen hebben gemiddeld minder zelfvertrouwen, piekeren meer dan de gemiddelde man en scoren op leiderschapsdimensies lager op ‘groot durven denken’. Hierdoor laten ze kansen om zichzelf te profileren, te spreken of het woord te nemen aan zich voorbij gaan.
De cijfers liegen niet, maar het brengt ons wel meteen bij de volgende vraag: waaróm durven die vrouwen dan eigenlijk niet?
3. Vrouwen kunnen het niet
Dit is het meest gehoorde argument dat in talloze varianten wordt gehanteerd: het feit dat vrouwen niet durven, is genetisch bepaald. Iets met genen, testosteron en hersenen. Doordat vrouwen zo anders gebakken zijn, hebben ze andere interesses. Ze houden niet van machtsspelletjes en ervaren minder prestatiedrang. Nee, vrouwen houden van samen iets bereiken, je inleven in de ander, ondersteunen en luisteren.
Sommige stemmen in dit debat pleitten daarom juist voor méér vrouwelijk leiderschap. Meer vrouwen aan de macht = een betere wereld.
Andere stemmen, ook vanuit de wetenschap, beweren juist dat vrouwen zeker niet nobeler van aard zijn dan de willekeurige man. Ze hebben zich wel beter aangepast.
Als je uitgaat van die gedachte, zouden vrouwen kunnen leren om zichzelf geprofileerd te laten zien. Als ze dat zouden willen.
Want dat is een volgende veel gehoorde stelling over vrouwelijke leiders:
4. Vrouwen willen niet
Of het nou komt omdat vrouwen biologisch anders in elkaar zitten dan mannen, of omdat vrouwen nu eenmaal kinderen kunnen krijgen en daarom meer behoefte hebben om te zorgen, feit blijft dat vrouwen minder zin hebben in veeleisende carrières en spannende presentaties. Vrouwen houden vaker van een goede work-life balance. Ze hebben andere ambities.
Wetenschap over vrouwelijk leiderschap
Overweldigd door bovenstaande varianten, wendden we ons uiteindelijk licht wanhopig tot de wetenschap. Gelukkig wilden een aantal vriendelijke onderzoekers ons wel bijlichten op de meest recente inzichten rond vrouwelijk leiderschap. Het werd ons gaandeweg duidelijk dat de biologische component door de meeste wetenschappers niet zo heel overtuigend gevonden werd als het op leiderschap, profileren en presenteren aankomt.
De onderzoekers geloven het niet helemaal als vrouwen roepen dat ze zo’n hekel hebben aan zelfpromotie. Ja, ze geloven wel dat vrouwen zich er niet prettig bij voelen, dat is overduidelijk. Maar zou daar niet een heel andere reden voor kunnen zijn? Wat nu als vrouwen maar al te goed doorhebben wat de norm is?
5. Vrouwen mogen niet
De laatste, maar wel meest spectaculaire reden. Vrouwen anticiperen gewoon netjes op de algemene beeldvorming die zegt dat vrouwen wat warmer zijn en wat minder competent. Dus met ‘ze mogen niet’, bedoelen we niet zozeer dat vrouwen bewust gediscrimineerd worden. We bedoelen meer dat er andere dingen van vrouwen verwacht worden. Onder de oppervlakte leven er (zowel bij mannen als vrouwen) beelden en cultureel bepaalde eisen die ervoor zorgen dat vrouwen minder openlijk ambitieus durven te zijn.
Vrouwen en ambitie
Publiciste en psychiater Anna Fels maakt in haar boek ‘Vrouwen en ambitie’ op overtuigende wijze duidelijk hoe afhankelijk mensen zijn van de erkenning die ze van hun omgeving krijgen. En in onze maatschappij krijgen mannen en vrouwen erkenning voor heel verschillende zaken. Zo blijken vrouwen volgens Fels erkenning en waardering te krijgen voor ‘seksuele aantrekkelijkheid’ en ‘dienstbaarheid aan hun sociale omgeving’. Dat wil niet zeggen dat er geen erkenning is voor andere zaken zoals intelligentie of ambitie, maar die erkenning wordt bij vrouwelijke leiders in veel mindere mate gegeven en pas nádat schoonheid of zorgzaamheid zijn afgevinkt. En als je geen erkenning krijgt is het lastig om intrinsiek gemotiveerd te blijven.
Daarbij, onze onbewuste beelden zorgen er ook voor dat we een wat onbehagelijk gevoel krijgen bij vrouwen die zich anders gedragen dan we verwachten. Vrouwelijke leiders die aan zelfpromotie doen, als eerste hun vinger opsteken om een belangrijke presentatie te doen, of zichzelf als deskundige profileren, worden in het algemeen door anderen vaak als wat onprettiger ervaren. Onbewust hebben mensen dan ‘niet zo’n goed gevoel’ bij je.
Toch zul je om serieus te worden genomen al deze dingen wel moeten doen.
De vragen die dan al snel opkomen zijn: hoe belangrijk vind jij het om je ideeën met de wereld te delen? Ben je bereid om als leider in vergaderingen je vinger op te steken, om podia te beklimmen en naar de microfoon te grijpen? Als het antwoord ja is, is onze boodschap: Speak up dear!
